انواع مکمل و نقش مکمل های خوراک دام در چیره غذایی دام چیست؟
فواید استفاده از مکمل های خوراک دام
امروزه تغذیه دامها بر پایه پسماندهای کشاورزی و علوفه هایی مثل کاه و سیلوی ذرت رواج دارد. این منابع غذایی حاوی سطوح کمی از پروتئین و دارای مواد معدنی با قابلیت هضم پایین هستند. تنظیم احتیاجات غذایی گاوهای شیری بر مبنای توصیه های NRCدر اغلب موارد جوابگوی نیازهای آنها نیست. معمولا از مکمل های معدنی و ویتامینی برای رفع کمبود ها، در خوراک دام استفاده می شود. مخصوصا در جیره دامهای شیرده، نیاز به مکمل ها جدی تر است. علاوه بر این، مواد مغذی موجود در مکمل های خوراک دام، میتوانند سبب هضم و جذب بهتر ترکیبات جیره پایه نیز بشوند. دراین مقاله به چند مورد از مهمترین مکمل های خوراک دام و تاثیر آنهادر بهبود رشد و تولید دامها اشاره می شود.
انواع مکمل های خوراک دام :
1- آنزیم های خارجی (exogenous enzyme) : آنزیم ها معمولا برای بهبود هضم فیبر به عنوان مکمل خوراک دام به جیره افزوده می شود. استفاده از آنزیم های فیبرولیتیک به میزان ۱٫۲۵ میلی لیتر درهرکیلوگرم ماده خشک سبب افزایش هضم مواد مغذی جیره و کاهش تولید شیر(به دلیل کاهش ماده خشک مصرفی) در گاوهای هلشتاین شد. ترکیب مناسب آنزیم ها برای استفاده در جیره های حاوی غلات می تواند پیامدهای خوبی در بهبود بهره وری خوراک و استفاده از مواد مغذی داشته باشد.
2- اسیدهای چرب چند زنجیره ای (Branched chain fatty acids) : اسیدهای چرب فرار چند زنجیره ای مانند ایزوبوتیریک، ۲- متیل بوتیریک و اسیدهای ایزووالریک در زمان تخمیر طبیعی خوراک در شکمبه به میزان ۵ درصد از کل اسیدهای چرب فرار(TVFA) تولید می شوند. اسیدهای چرب فرار بعنوان مواد مغذی ضروری و عوامل رشد برای بسیاری از باکتری های سلولولیتیک محسوب می شوند.
3- آمینواسیدهای محافظت شده(rumen protected amino acids) : پروتئین قابل هضم یک منبع واقعی از آمینواسیدهای مناسب برای تولید شیر است. ثبات و تعادل اسیدهای آمینه در پروتئین قابل هضم اهمیت زیادی دارد. از آنجا که منابع پروتئینی در خوراک دام و طیور دارای ترکیبات متغیر هستند و همچنین اکثر منابع گیاهی از نظر اسید آمینه متیونین دارای کمبود هستند. بنابراین مکمل متیونین و لیزین محافظت شده برای فراهم شدن نسبت مطلوب آنها در پروتئین قابل هضم (۱: ۳) تولید شده اند.
۴- کولین محافظت شده: کولین یک تری متیل چهارآمینه است که در انتقال چربی از کبد و برای سنتز فسفاتیدیل کولین ضروری است و به صورت مکمل خوراک دام کاربرد دارد. همچنین کولین یک دهنده بیولوژیک متیل است که برای انتقال آن مورد نیاز است و در درمان بیماری کبد چرب بعد از زایمان بسیار مفید است. افزودن روزانه ۵۴ گرم مکمل کولین محافظت شده ۴۰ روز قبل از زایمان تا ۱۲۰ روز بعد از زایمان به جیره گاوهای آمیخته، افزایش ۳٫۵ کیلوگرمی تولید شیر و افزایش میزان چربی، پروتئین و کولین شیر را به دنبال داشت.
۵- نیاسین : نیاسین(B3) یکی از ویتامین های گروه B است که در رژیم غذایی بویژه به عنوان مکمل خوراک دامهای شیرده و درشرایط تنش گرمایی استفاده می شود. همچنین برای کاهش تعادل انرژی منفی در اوایل شیردهی به منظور کاهش بروز کتوز و افزایش تولید شیر شناخته شده است. نیاسین به طور خاص باعث تحریک جمعیت پروتوزوای شکمبه می شود. استفاده از ۶ گرم نیاسین در روز در جیره گاوها می تواند در مقابله با استرس گرمایی در سطح سیستمیک و سلولی به کار برده شود.
۶- کمل های گیاهی خوراک : مکمل های گیاهی یا گیاهان دارویی به عنوان مواد افزودنی طبیعی حاوی مجموعه ای از ترکیبات مانند آلکالوئیدها، ساپونین ها، تانن ها، گلیکوزید ها، روغن های ضروری، فیتواستروژن ها، گلوکوزینولات ها و غیره استفاده می شود. بطور کلی مخلوطی از چندین گیاه به جای یک گیاه برای به دست آوردن اثر مورد نظر بهتر است. از دلایل کاربرد مکملهای گیاهی در خوراک دام و طیور برای بهبود مصرف غذا ، افزایش عملکرد ، بهبود سلامتی و کاهش انتشار گاز متان است. افزودن روزانه ۵۰ گرم مکمل مارچوبه (Shatavari racemosus ) بطور قابل توجهی باعث افزایش تولید شیر گاو و بوفالو تا ۱۰٪ می شود.
۷- یونوفرها : یونوفرها آنتی بیوتیک های پلی اتر کربوکسیلیک هستند مثل موننسین ، لازالوسید و سالینومایسین که به عنوان مکمل خوراکی در نشخوارکنندگان بررسی شده است. اثرات اصلی آنها شامل افزایش تولید پروپیونات درشکمبه است و افزودن آنها باعث کاهش دآمیناسیون پروتئین و نتیجه بهبود بهره وری پروتئین، کاهش تولید اسید لاکتیک (نفخ)، مهار باکتری های گرم مثبت شکمبه، حفظ نیتروژن در حیوانات در حال رشد، بهبود بهره وری مواد غذایی و کاهش انتشار گاز متان است. در بعضی از آزمایشات افزودن مکمل موننسین به میزان 20-35 ppm به خوراک سبب افزایش تولید شیر تا ۱۰ درصد شده است.
۸- مکمل های میکروبی(پروبیوتیک ها): میکروب ها به عنوان مواد افزودنی خوراکی به طورعمده در قالب پروبیوتیک ها یا تغذیه مستقیم میکروبی استفاده می شوند و سلامتی حیوان را از طریق حمایت از فعالیت میکروب های مفید روده بهبود می دهند. مکملهای میکروبی شامل موارد زیر است:
1- باکتری ها ( LactobacillusوEnterococcus spp ) 2- قارچ ها ( Aspergillus oryzae، Neocallimastix، Orpinomyces و Piromyces ) 3- مخمرها ( Saccharomyces cerevisiae)
از لاکتوباسیل ها معمولا برای کنترل اسهال گوساله استفاده می شود و سبب کاهش pH، حذف رقابتی میکروب های بیماریزا، ترشح مواد مشابه آنتی بیوتیک و تقویت ایمنی می باشد. اخیرا باکتریهای جدا شده از شکمبه مانند Selenomonas sp نیز به عنوان مکمل میکروبی برای گاو مورد استفاده قرار می گیرند.
۹- بافرها: گاوهای پرتولید در اوایل شیردهی باید جیره های حاوی مقدار بالای کنسانتره (۵۰٪ و بالاتر) را دریافت کنند که باعث بروز اسیدوز حاد یا اسیدوز تحت حاد می شود. در این زمان pH شکمبه پایین تر از ۵٫۵ (حالت طبیعی۶٫۷-۶٫۹) می آید. با افت pH هضم فیبر کاهش می یابد. به منظور جلوگیری از افت Ph شکمبه، بافرهایی مانند بی کربنات سدیم به میزان ۰٫۷۵ تا ۱٫۵ درصد ماده خشک به مخلوط کنسانتره اضافه می شود. علاوه بر بهبود تخمیر شکمبه و مصرف خوراک، بافرها همچنین سبب جلوگیری از افت چربی شیر در گاو می شوند. نمک های دیگر مانند اکسید منیزیم، کربنات کلسیم و کربنات پتاسیم نیز می تواند به طور موثر به عنوان بافر استفاده شود.
تعادل کاتیون آنیونی با استفاده از مکمل خوراک دام : تعادل کاتیون-آنیون جیره راهی برای تعادل بار الکتریکی کاتیون و آنیون در خون است زیرا این فاکتور بر ظرفیت بافری خون و اسیدیته خون در گاوها تاثیر می گذارد. تفاوت کاتیون آنیونی اشاره به تفاوت عددی بین مجموع برخی از کاتیون های غذایی (یون های مثبت) مانند سدیم و پتاسیم و آنیون های منفی (یون های با بار منفی) مانند کلرید و سولفات در خوراک دام دارد.
تفاوت کاتیون آنیونی منفی در رژیم غذایی (رژیم آنیونی) به میزان mEq /kg DM 100 تا ۲۰۰ در ۲ تا۳ هفته قبل از زایمان گاوها برای جلوگیری از تب شیر توصیه می شود. این عدد را می توان با افزودن حدود ۱۰۰ گرم کلرید آمونیوم و ۱۰۰ گرم سولفات منیزیم به دست آورد.
تفاوت کاتیون آنیونی مثبت در رژیم غذایی (رژیم کاتیونی) به میزان mEq /kg DM 350 تا ۴۵۰ برای گاوها در اوایل شیردهی به منظور افزایش تولید اسیدهای چرب فرار در شکمبه پیشنهاد می شود. و باعث بهبود مصرف ماده خشک و تولید شیر می شود.
همچنین، رژیم های کاتیونی در شرایط استرس گرمایی و برای رشد گوساله ها توصیه می شود.
۱۰- مکمل مواد معدنی : عناصر معدنی در سیستم تغذیه حیوانات نقش مهمی ایفا می کند و بنابراین برای رشد، تولید نرمال و سلامتی لازم است. همچنین مواد معدنی در بافت های بدن نقش ساختمانی، کاتالیزوری و فیزیولوژیکی را هم بر عهده دارند مواد معدنی مورد نیاز دام ها به دو گروه طبقه بندی شده اند:
الف- مواد معدنی پرمصرف(ماکرو): کلسیم، فسفر، منیزیم، سدیم، کلر، پتاسیم و گوگرد.
ب- مواد معدنی کم مصرف(میکرو): مس، روی، منگنز، آهن، کبالت، ید، سلنیوم ، کروم ، مولیبدن ، فلور ، آرسنیک ، نیکل، وانادیم و … مطالعات اولیه نشان داده است که علوفه خشک مصرفی در گاوداری ها معمولا از نظر مس، کبالت، روی و سلنیوم و گاهی منگنز و ید کمبود دارد. علاوه بر این، کمبود مواد معدنی در هنگام زایش شدیدتر است که نتیجه آن اختلال در متابولیسم حیوان، کاهش تولید شیر، جفت ماندگی،حساسیت به بیماری های متابولیکی و افزایش موارد مرگ ومیر گوساله ها است.
افزودن مواد معدنی به جیره ها به منظور جلوگیری از کمبود مواد معدنی به صورت مکمل صورت می گیرد. مکمل های معدنی خوراک برای همه دامها توصیه می شود.
تحقیقات نشان داده اند که استفاده از اکسید منیزیم در جیره گاوهای شیری علاوه بر خاصیت بافری باعث تامین نیاز گاوها به عنصر منیزیم می شود. مکمل ترکیبی مواد معدنی همراه با رژیم غذایی پایه باید روزانه با دوز ۳۰ گرم برای گوساله ها و گاو خشک، ۵۰ گرم برای گاوهای کم تولید(۱۰ کیلوگرم شیر/روز)، ۶۰ گرم برای تولید متوسط (۱۵ کیلوگرم شیر/روز) و ۸۰-۱۰۰ گرم در روز برای گاوهای پرتولید(بیشتر از ۲۰ کیلوگرم شیر/روز) به جیره اضافه شود. همچنین مکمل های معدنی را می توان به مخلوط کنسانتره هم اضافه کرد(۲ کیلوگرم برای هر ۱۰۰ کیلوگرم کنسانتره)
